زالو کرمی است لزج، چسبنده و خون آشام و به دلیل این صفاتش، چندش آور و نفرت انگیز! در ادبیات ما «زالوصفت» به آدم هایی می گویند که از دیگران بهره کشی می کنند و در واقع به آنها می چسبند و خون آنها را می مکند. بیشتر ما از این جانور تصوّر نامانوسی داریم. امّا آیا واقعاً زالو مستحق این همه لعن و نفرین است؟ لااقل، تاریخ طب گواهی می دهد خدمتی که زالو به نوع بشر کرده است بیشتر از تمام زیان هایی است که برای وی برمی شمارند.
معرّفی: زالوها نرم تنانی تک‌جنسی و عمدتا آبزی هستند که همگی زندگی انگلی دارند. از بین650 گونه شناسایی شده، تنها 50 نوع از آنها از خون پستانداران تغذیه می‌کند که زالوی پزشکی (medical leech) معروفترین آنهاست. این نوع زالوها که رنگ سبز زیتونی تا سبز لجنی و نوارهایی تیره در سطح پشتی خود دارند؛ پس از صید، مدتی در آب های صاف و تمیز نگهداری می شوند تا هر گونه آلودگی احتمالی آنها رفع شود و سپس برای مقاصد طبّی مورد استفاده قرار می گیرند.
تاریخچه زالودرمانی:
سابقه زالودرمانی به حدود 3500 سال قبل در مصر می رسد و از 2500 سال پیش، در هند، یونان، روم، ایران و سپس در اروپا مورد استفاده قـرار گـرفته است. در کشور ما، اطبّای بزرگی چون رازی، ابـن سینا، و جرجانی، این روش را تایید و تشریح کرده اند. در حال حاضر، در کلینیکهای معتبر کشورهایی مانند چین، هند، روسیه، آمریکا، انگلیس و بسیاری دیگر از کشورها از زالو به طور گسترده و رسمی در مقاصد طبّی استفاده می شود؛ بـرای مثال:
- جامعه جراحان انگلستان، کاربرد زالو پس از جراحی های پلاستیک و پیوند اعضاء( و حتی حین عمل جرّاحی) را پذیرفته است.
- در روسیه و اوکراین، جهت رفع چروک صورت، کرم‌های آرایشی ساخته می شود که ماده موثره آن از زالو به دست می آید.
- در ژوین 2004 میلادی، سازمان غذا و داروی آمریکا(F.D.A)، واردات زالو برای مصارف پزشکی را مورد تایید قرار داد و امتیاز فروش زالو را در این کشور، به یک شرکت فرانسوی، اعطا کرد.
- کشور ترکیه، مثل بانک خون، بانک زالو هم دارد.
- قیمت صادراتی هر زالو 6-2 دلار است و کشورهایی مانند روسیه و انگلیس، از این راه، سالیانه میلیون ها دلار درآمد دارند و این در حالی است که مرغوب ترین زالوی طبّی، یعنی زالوی شرقی یا پارسی(hirudo medicinalis orientalis) به راحتی در ایران قابل تکثیر است.
روش اثر زالو:
زالو با خونخواری خود، خون آلوده و فاقد اکسیژن را از عمق بدن خارج و همزمان، بزاق خود را که حاوی ماده ضدّانعقادی هیرودین و احتمالاً بیش از 100 نوع ماده فعّال دیگر است به بدن تزریق می‌کند؛ یعنی دو عمل تصفیه و رقیق سازی خون را همزمان انجام می‌دهد. این سالم سازی خون، به کنترل عفونتها، عملکرد بهتر سیستم ایمنی بدن و افزایش اکسیژن رسانی به بافت‌ها منجر می شود.
«هیرودین» که مادّه اصلی ضدّ انعقادی بزاق زالو است؛ نـسبت به داروی «هـپـاریـن» کـه از مـهمـترین موادّ ضدّ انعقادی مورد استفاده در پزشکی است؛ اثرات قویتر و اختصاصی تری دارد و در باز کردن عروق ـ و از جمله عروق کرونری قلب ـ بسیار موثّر است. از دیگر خواصّ اثبات شده بزاق زالو می توان به این موارد اشاره نمود:
- خاصیت بی‌حس‌کنندگی و ضدّ دردی
- خاصیت گشادکنندگی عروق
- خاصیت ضدالتهابی و ضدلخته‌ای
- خاصیت آنتی بیوتیکی(چرک خشک کنی)
کاربردهای درمانی زالو:
در طبّ نوین، زالو، دارای کاربردهای درمانی گسترده ای است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
- جرّاحی های پیوند اعضاء(برای برقراری خون عضو پیوندی)
- جرّاحی زیبایی و پلاستیک(جهت رفع چین و چروک پوست)
- ورم دست و پا (به خصوص ورم ناشی از مشکلات سیاهرگی)
- درمان بیماری هایی مانند واریس، بواسیر و واریکوسل
- گرفتگی های عروقی(مثل بسته بودن رگهای قلب)
- خون مردگی های زیرپوستی و عضلانی؛ سیاه شدن اندام(قانقاریا)
- درد ساق و پاشنه پا
- دردهای سیاتیکی
- سردی، گزگز و مور مور شدن اندام
- انـواع آرتروز
- اسپاسم (گرفتگی) های عضلانی
- جلوگیری از تشکیل لخته های سیاهرگی و لخته های عـروق قـلبی(به ویژه پس از سکته های قلبی یا مغزی و یا پس از باز کردن عروق قلبی با عـمل جـرّاحی، بالون زدن و ...)
- درمان کانون های عفونی در پوست، استخوان و حتّی قلب
- برخی سرطان ها(به ویژه سرطان های پوستی)
- اصـلاح بـدرنـگی، چین و چروک و جوش ها و دمل های پوستی
- اگزما های پوستی
- سیاهی لب ها
- سینوزیت
- زخم های بستر و زخـم هـای عـروقـی(مثل زخـم هـای نـاشـی از قطع نخاع یا زخم های افراد دیابتی)
- التهاب و زخم معده؛ کولیت
- برونشیت
- التهاب و برخی سرطان های پروستات؛ التهابات کبد و کیسه صفرا
- ترک اعتیاد به موادّ مخدر
- نازایی
- ناباروری مردان
- کاهش توانایی جنسی(Impotence)
- الکلیسم
- و ...
آیا زالو باعث انتقال هپاتیت و ایدز می شود؟
خیر؛ چرا که هر زالو تنها برای یک بیمار استفاده می شود و پس از جـدا شـدن از بـدن وی، مـعـدوم می شود؛ بنابراین امکان انتقال این بیماری ها وجود ندارد.